In 2023 hebben we kennis kunnen maken met het wetsvoorstel Participatiewet in balans. Dit voorstel werd ons allemaal in een internetconsultatie aangeboden. Hierop kwamen veel reacties. Sindsdien is het wat stiller op de ontwikkeling van het wetsvoorstel zelf. Het is nog niet aan de Tweede Kamer aangeboden. We weten niet welke input op de consultatie nog gaat leiden tot een wijziging van het voorstel.
In december 2023 werd de stilte doorbroken en kwam het Ministerie van Sociale Zaken werkgelegenheid met een publicatie over het Programma Participatiewet in balans. Het wetsvoorstel Participatiewet in balans is hier een onderdeel van. Maar het is al wel duidelijk dat er meer staat te gebeuren dan alleen dit wetsvoorstel.
In dit artikel leggen we uit waar het Programma Participatiewet in balans uit bestaat.
Het Programma bestaat uit 3 verschillende sporen
De meest voor de hand liggende aanpassingen aan de Participatiewet bevinden zich in Spoor 1. Hiermee wordt het al bekende wetsvoorstel Participatiewet in balans mee bedoeld. In dit voorstel zijn op dit moment iets meer dan 20 voorstellen opgenomen die deze wet wijzigen. Hierover vertellen we verderop meer. Naast deze aanpassingen op de korte termijn is het volgens de wetgever ook nodig een bredere herziening van de Participatiewet door te voeren. Dit raakt de volledige structuur van de regeling en de wereld er om heen. In verband met deze voorgenomen structuurwijziging wil de wetgever ook aandacht geven aan een cultuurwijziging. Het bekende mantra dat je de regels wel kunt wijzigen, maar daarmee uitvoerders nog niet anders laat werken wordt hierbij gehanteerd. We leggen je ook kort uit wat de wetgever voornemens is in Spoor 2 en 3.
Misschien wil je eerst wat weten over de doelen van het programma
Een compleet programma optuigen doe je natuurlijk met een reden. Met dit programma wil het ministerie er voor zorgen dat vanuit de Participatiewet een passend perspectief op werk en participatie ontstaat. Daarbij vind het ministerie het belangrijk dat de rechten en plichten van de wet voor iedereen begrijpelijk en goed na te leven zijn. De wetgever wil dat inwoners voelen dat de wet hen ondersteuning biedt. Er moet sprake zijn van zekerheid en voorspelbaarheid voor de doelgroep die gebruik maakt van de Participatiewet. Daarnaast moet de wet een toereikend inkomen bieden en in breder perspectief moet de regelgeving ook passen in de bredere vormgeving van het sociaal domein. Met dit laatste bedoelt de wetgever dat er binnen de wetten in het sociaal domein verschillende mensbeelden bestaan. En dat dit het liefste op 1 lijn komt met elkaar. Zodat elke uitvoerder dezelfde taal spreekt en de bejegening naar de inwoner gelijk is vanuit alle domeinen.
Spoor 1 wijzigt de Participatiewet op meer dan 20 punten
In Spoor 2 wordt een brede herziening van de Participatiewet beschreven. Dat neemt niet weg dat Spoor 1 met het oorspronkelijke wetsvoorstel Participatiewet in balans ook al omvangrijk is. Er zijn meer dan 20 punten waarop de Participatiewet wijzigt door dit voorstel. Denk hierbij aan een grens voor verantwoorde giften tot € 1.200,- of het niet meer maandelijks verrekenen van het vakantiegeld over inkomsten. Ook een bufferbudget waarmee schommelingen in het inkomen van een inwoner opgevangen kunnen worden zit hier in. Net als het terugbrengen van het aantal verschillende vrijlatingen en meer ruimte voor maatwerk bij kwetsbare groepen.
Spoor 2 en 3 gaan hand in hand en brengen flink wat teweeg
Het kabinet kiest ervoor de Participatiewet vanaf de basis opnieuw op te bouwen om daarmee daadwerkelijk de gewenste verandering tot stand te brengen. De wet gaat soms uit van veronderstellingen die in de praktijk niet kloppen of onvoldoende nuance kennen. Dit doet de wetgever in Spoor 2. Onder andere een evaluatie van de Participatiewet en onderzoek van de commissie Sociaal Minimum worden hierin meegenomen. Met de herziening van de Participatiewet beoogt het kabinet een cultuuromslag te bereiken, waardoor op een andere manier kan worden gekeken naar de ondersteuning van bijstandsgerechtigden en wordt uitgegaan van vertrouwen. De focus van de huidige wet ligt op uitstroom naar betaald werk en de rechtmatigheid van de uitkering. De huidige werkcultuur en werkprocessen bij gemeenten passen daar veelal bij. Een andere manier van werken en kijken naar mensen moet ook bij uitvoerders van de wet tot stand komen. Dit wil de wetgever regelen in Spoor 3.
Het vervolg is nog niet helder
De consultatie van het wetsvoorstel Participatiewet in balans is op 29 juni 2023 gesloten. Iets meer dan een week later viel het kabinet en daarna kozen we op 22 november 2023 een nieuwe Tweede Kamer. Op dit moment zijn de onderhandelingen voor een formatie gaande. Het is hierdoor onduidelijk wat precies de status van het voorstel is. In de publicatie Programma Participatiewet in balans uit het Ministerie nog het voornemen om dit voorstel per 1 januari 2025 in te voeren. Dit lijkt nu erg ambitieus. Als de planning wordt gehanteerd die in deze publicatie staat is er een implementatieperiode van 3 maanden. We leggen dit duidelijk terug via onze vaste kanalen bij het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Voor het 2e en het 3e spoor zullen we in gesprek gaan met gemeenten, de VNG en het Ministerie. Zodat we vroegtijdig weten wat er speelt en we hier als leverancier een waardevolle bijdragen aan kunnen leveren.
‘Software moet de mens centraal stellen’
Robin Hutten, Businessanalist CiVision Samenlevingszaken
